ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ – ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ
Η Βυζαντινή Ιερά Εξέτασις αρχίζει με τον Χριστιανό αυτοκράτορα «Μέγα» Κωνσταντίνο (+274-337), ο οποίος όχι μόνον απλώς νομιμοποίησε τον Χριστιανισμό, αλλά του παρέδωσε όλη την αυτοκρατορία εν λευκώ. «Δεν χάθηκε ούτε στιγμή» λέγει ο Gibbon, «για να αποκλειστούν οι ιερείς και οι κήρυκες των ξεχωριστών συνάξεων από κάθε μερίδιο αμοιβών και απαλλαγών τις οποίες ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος είχε τόσο απλόχερα απονείμει στους κληρικούς της ορθοδόξου εκκλησίας. Αλλά καθώς οι αιρετικοί ακόμα υπήρχαν, κάτω από το σύννεφο της βασιλικής δυσμένειας, η κατάκτηση της Ανατολής ακολουθήθηκε αμέσως από ένα διάταγμα το οποίο ανακοίνωνε την ολοκληρωτική καταστροφή τους.». (Η αναγραφή αυτή είναι από το βιβλίο του Ευσεβίου Η Ζωή του Κωνσταντίνου, τόμος 3, κεφάλαια 63-66.).
Υπό τον Κωνσταντίνον και τους υιούς του εξεδόθησαν διαταγές εναντίον των Δονατιστών, οι οποίοι υπέστησαν τις πιο σκληρές τιμωρίες μέχρις ότου εσφάγησαν λίγο αργότερα από τον Ιερό Αυγουστίνο στη Βόρειο Αφρική!
Όταν οι υιοί του «Μεγάλου» Κωνσταντίνου Κωνστάντιος και ο Κώνστανς ήταν συναυτοκράτορες (π. +340 - ) ο τότε νεοφώτιστος φανατικός χριστιανός Julius Firmicius απηύθυνε μια αγόρευση προς αυτούς στο μεγαλύτερο μέρος της οποίας τους παρακινούσε να αρπάζουν και να κατάσχουν τις περιουσίες όλων όσων παρέμεναν πιστοί στις παραδοσιακές θρησκείες και να δίδονται στους Χριστιανούς για δική τους χρήση. Ακόμα όλα τα στοιχεία λατρείας των παραδοσιακών θρησκειών που ομοίαζαν με τα χριστιανικά τα κατήγγειλε ως απομιμήσεις που είχε δημιουργήσει ο διάβολος.
Η Ιερά Εξέτασις συνεχίστηκε με τον Μέγα σφαγέα της Θεσσαλονίκης Θεοδόσιον τον 1ον, (+347-395). Το έτος +382 εκδίδεται διάταγμα από τον Θεοδόσιον, όλοι οι αιρετικοί και ειδικά οι Μανιχαίοι να ανιχνεύονται και να τιμωρούνται. Ήδη απ’ αυτόν τον καιρό οι όροι «ιερά εξέτασις» και «ιεροεξεταστής» χρησιμοποιούνται γενικώς. Το +385, ο Πρισκιλλιανός, ο Γνωστικός και Μανιχαίος, καταδικάστηκε από τον Μάξιμο στην πόλη Treves, και θανατώθηκε με χρήση βασανιστηρίων μαζί με έξη μαθητές του.
Ένας νόμος του Ονορίου, υιού του Θεοδοσίου, το έτος +398, εκφόβησε τους καθοδηγητές ορισμένων αιρέσεων, και ιδιαιτέρως τους ιερείς των Μοντανιτών και των Ευνομιανών, με εξορίες και θανατώσεις εάν αυτοί επέμεναν να συγκαλούν ή να οργανώνουν θρησκευτικές συγκεντρώσεις.
Τα διατάγματα για την εκρίζωση των παραδοσιακών θρησκειών της υπαίθρου ήταν έτι περισσότερο αυστηρότερα.
Ο Αιών του Ιερωνύμου και Αυγουστίνου
Έχοντας δημιουργηθεί κατά τον τέταρτον αιώνα, η Ιερά Εξέτασις ευρισκόταν σε πλήρη ακμή τον πέμπτον αιώνα τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή. Μιλάμε δηλαδή για τον καιρό του Ιερωνύμου (+342-420) και του Αυγουστίνου (+354-430), των δύο μεγάλων καθολικών ορθοδόξων εκκλησιαστικών πατέρων, οι οποίοι έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο στον καθορισμό του ορθοδόξου δόγματος και εγνώριζαν καλώς τα έργα όλων όσων ήταν σαν κι’ αυτούς. Αυτά καταδεικνύονται επαρκώς από τις Επιστολές και τα έργα των ιδίων.
Ο Ιερώνυμος, όπως και ο Πάπας Λέων ο Μέγας αργότερα, ήταν υπέρ της θανατικής ποινής. Ας ρίξομε λοιπόν μια ματιά στις θεολογικές διδαχές και θέσεις του Ιερωνύμου:
«Μπορούμε να ρωτήσομε» μας λέγει «πώς γίνεται ο Θεός να είναι αγαθός, ο οποίος έδωσε τον νόμο και τους προφήτες, όταν βλέπει τη ζωή των διεφθαρμένων να ευδοκιμεί, και αυτοί να μην υφίστανται τίποτα απ’ αυτόν, σύμφωνα με την τιμωρία που τους αρμόζει. Έχουν πραγματικά πολλαπλασιαστεί, όλοι αυτοί που έχουν αποχωριστεί ―αυτοί που με λυσσαλέα σαγόνια υλακτούν κατά του δημιουργού των― και οι οποίοι με υβριστική γλώσσα τον μέμφονται με βλάσφημους λόγους.
Αυτοί έχουν αφθονήσει ―αυτοί έχουν φυτρώσει, και έχουν επεκτείνει ρίζες. Έχουν γεννήσει γιους, και έχουν προσφέρει καρπούς. Τί καρπούς έχει προσφέρει ο Μαρκίων, με το να δημιουργήσει υιούς της απιστίας; Τί ο Βασιλίδης; Τί ο Βαλεντίνος; Όσον αφορά αυτούς, πραγματικά, έχει προφητευτεί, λέγοντας: “Έχουν γεννήσει γιους, και έφεραν καρπό. Βρίσκεσαι κοντά στο στόμα των, αλλά μακριά από την καρδία τους.”. Επικαλούνται τον Ιησού· αλλά δεν τον έχουν, και ούτε τον ομολογούν ως Χριστό. “Και συ, Κύριε, με έχεις γνωρίσει, και με έχεις δοκιμάσει ενώπιον σου. Αγίασε τους όταν έλθει η ημέρα της σφαγής των”.».
Εδώ ο Ιερώνυμος βασίζεται θεολογικώς στο χωρίο του Ιερεμίου 12: 1-3: «Δίκαιος εί, Κύριε, ότι απολογήσομαι προς σε, πλήν κρίματα λαλήσω προς σε· τι ότι οδός ασεβών ευοδούται, ευθήνησαν πάντες οι αθετούντες αθετήματα; εφύτευσας αυτούς καί ερριζώθησαν· ετεκνοποιήσαντο καί εποίησαν καρπόν· εγγύς εί σύ τού στόματος αυτών καί πόρρω από τών νεφρών αυτών. και συ, Κύριε, γινώσκεις με, δεδοκίμακας την καρδίαν μου εναντίον σου· άγνισον αυτούς εις ημέραν σφαγής αυτών.»
Ο Ιερώνυμος συνεχίζει επεξηγώντας αυτό το χωρίο. Μας λέγει λοιπόν: «Κατά ποίον τρόπο θα όφειλα να ερμηνεύσω αυτό; Ονομάζει τα βασανιστήρια αυτών που βασανίζονται, αγιασμό. (Tormenta sanctificatiomen vocateorum quitorquentur.). “Αγίασε αυτούς,” λέγει, “όταν φθάσει η ημέρα της σφαγής αυτών.”. Δηλαδή, “με το να τους φονεύσεις, τους αγιάζεις.”». (Id est, perhoc quod interficis eos, sanctifica eos.). ―[Εργασίες του Ιερωνύμου, Τόμος V, 818.]. Είδατε τί ωραία που τα γράφει ο «Άγιος Εβραίος Σαμανο-Προφήτης» Ιερεμίας και τί ωραία που τα χρησιμοποιεί ο «Μέγας Πατέρας» της χριστιανικής εκκλησίας Ιερώνυμος ο Λατίνος;
Όταν ο Ιερώνυμος εξοργίστηκε επειδή ο Βιγιλάντιος απαγόρευσε τη λατρεία των λειψάνων, εξέφρασε την έκπληξή του διότι ο οικείος επίσκοπος του σκληρού αιρετικού δεν τον κατέστρεψε κατά σάρκα προς το συμφέρον της ψυχής· και ισχυριζόταν ότι ευσέβεια και ζήλος για τον Θεό δεν μπορεί να είναι ασπλαχνία. Εδώ βέβαια ο Ιερώνυμος βασίζεται θεολογικώς στο χωρίο του Παύλου Α΄ Πρός Κορινθίους 5: 5: «παραδούναι τον τοιούτον τω σατανά εις όλεθρον της σαρκός, ίνα το πνεύμα σωθή εν τη ημέρα του Κυρίου Ιησού.».
Η σκληρότητα, πράγματι, ισχυρίζεται, σε ένα άλλο σημείο των γραπτών του, είναι το πιο γνήσιο ευεργέτημα, διότι προσωρινή τιμωρία μπορεί να αποτρέψει αιωνία καταδίκη (στο πυρ το εξώτερο). ―[Επιστολή 109, ad Rip. Comment. in Naum, 1, 9.].
Ας δούμε τώρα μερικά θέματα από τον Αυγουστίνο περιληπτικά.
Στη νεανική του ηλικία, ο Αυγουστίνος εδίδαξε θρησκευτική ελευθερία. Αλλά αυτά ήταν οι γενικοί παλμοί της νεότητας. Καθώς προχωρούσε στην ηλικία, είδε το σφάλμα του. Στο βιβλίο του “Retractationes ” (= Ανακλήσεις), αυτός ανακάλεσε τις πρώην διδασκαλίες του επ’ αυτού του θέματος:
«Υπάρχουν δύο δικά μου βιβλία» μας λέγει, «ο τίτλος των οποίων είναι, “Εναντίον του Κόμματος του Δονάτου”. Στο πρώτο απ’ αυτά τα βιβλία είπα ότι δεν συνηγορούσα υπέρ της βιαίας επαναφοράς των σχισματικών στην κοινωνία μας διά της δυνάμεως καμίας κοσμικής εξουσίας. Πράγματι, τότε δεν συνηγορούσα υπέρ της, διότι δεν είχα ακόμα ανακαλύψει διά της εμπειρίας, ούτε σε πόση κακότητα η ατιμωρησία θα τους ενεθάρρυνε, ούτε σε πόσο καλλίτερες καταστάσεις η φιλοπονία της πειθαρχίας θα τους έφερνε.» ―[Retractationes, Liber II, Caput V.]
Αφού λοιπόν έμαθε διά της εμπειρίας τα καλά αποτελέσματα «της φιλοπονίας της πειθαρχίας,» από ‘κεί και μετά, ήταν απόλυτα ειλικρινής στην συνηγορία του υπέρ του διωγμού.
Στο γράμμα του προς τον Vincentius, 408 Κ. Ε., λέγει:
«Αποκλειόμαστε από τη ξεκούραση ένεκα των Δονατιστών· η καταπίεση και η διόρθωση των οποίων, από τις εξουσίες που ο Θεός όρισε, μου φαίνεται πως δεν είναι μάταιος κόπος...
Είσαι της γνώμης ότι κανείς δεν πρέπει να αναγκάζεται να ακολουθεί την ορθότητα· και όμως αναγιγνώσκεις ότι ο κύριος του οίκου είπε στους δούλους του “οποιονδήποτε βρείτε..., αναγκάστε τους να έλθουν μέσα”...
Ο Παύλος παρεδόθη για να φυλακιστεί και να του περάσουν δεσμά· αλλά ο Σατανάς είναι χωρίς αμφιβολία χειρότερος από κάθε δεσμοφύλακα· όμως σ’ αυτόν ο Παύλος παρεδόθη μόνος του ένας άνδρας για την καταστροφή της σάρκας ώστε το πνεύμα να σωθεί κατά την ημέρα του Κυρίου Ιησού...
Γι’ αυτό, μια μητέρα κάνει οτιδήποτε αληθινό και σωστό, ακόμα και όπου τα παιδιά της αισθάνονται κάτι δριμύ και οδυνηρό να περνά από τα χέρια της, αυτή δεν αποδίδει κακό για κακό, αλλά εφαρμόζει πειθαρχεία για να αποτρέψει το κακό της αμαρτίας, όχι με το μίσος που ζητά να βλάψει, αλλά με την αγάπη που ζητά να θεραπεύσει. Εάν η επιβολή διωγμού ήταν σε όλες τις περιπτώσεις μεμπτή, δεν θα είχε γραφεί στα ιερά βιβλία: “Οποιοσδήποτε συκοφαντεί μυστικά τον γείτονα του, αυτόν θα καταδιώξω” (αποκόψω). Γι’ αυτό, σε μερικές περιπτώσεις, αυτός που υφίσταται τον διωγμό, έχει άδικο· και αυτός που τον επιβάλλει, έχει δίκιο...
Αληθινά, λοιπόν, αν περασμένα γεγονότα που έχουν καταγραφεί στα προφητικά βιβλία ήταν μελλοντικά σημεία, τότε εδόθη ένα σημείο, διά του βασιλέως Ναβουχοδονόσορος, και για τον καιρό κατά τον οποίον η Εκκλησία ήταν υπό τους αποστόλους και γι’ αυτόν που είναι τώρα. Κατά τον καιρό των αποστόλων και των μαρτύρων, εκπληρώθηκε αυτό το οποίο προφητεύτηκε όταν ο προαναφερθείς βασιλιάς ανάγκασε ευσεβείς και δικαίους ανθρώπους να σκύψουν μέχρι χάμω μπροστά στην εικόνα του, και έριξε μέσα στις φωτιές όλους όσους αρνήθηκαν. [Βλέπε Δανιήλ 3: 1-7.]. Τώρα, όμως, εκπληρώθηκε αυτό το οποίο προφητεύτηκε αμέσως μετά διά του ιδίου βασιλέως, όταν, αφού προσηλυτίστηκε για να λατρεύει το αληθινό Θεό, εξέδωσε ένα διάταγμα σε όλη την αυτοκρατορία του, ότι όποιοι ομιλούν εναντίον του Θεού των Σεδράχ, Μισάχ και Αβγεναγώ, θα υποστούν την τιμωρία που στο έγκλημά τους αξίζει. [Βλέπε Δανιήλ 3: 29.]. Ο πρώιμος καιρός αυτού του βασιλέως αντιπροσωπεύει τον πρώην καιρό των αυτοκρατόρων οι οποίοι δεν πίστευαν στον Χριστό, στα χέρια των οποίων οι Χριστιανοί υπέφεραν ένεκα των αχρείων. Αλλά ο ύστερος καιρός αυτού του βασιλέως αντιπροσωπεύει τον καιρό των διαδόχων του αυτοκρατορικού θρόνου, όπου τώρα πιστεύουν στον Χριστό, στα χέρια των οποίων οι αχρείοι υποφέρουν ένεκα των Χριστιανών.». ―[Επιστολές του Αυγουστίνου, σελίδα 395, και μετά.].
Στα ανωτέρω αποσπάσματα ο Αυγουστίνος βασίζεται θεολογικώς στα χωρία της «Αγίας Γραφής»:
Λουκά 14: 23, «και είπεν ο κύριος προς τον δούλον· έξελθε εις τας οδούς και φραγμούς και ανάγκασον εισελθείν, ίνα γεμισθή ο οίκος μου». Το μεταφράζει ως «cogito intrare» (από τα λατινικά ρήματα cogere = αναγάζω, εξαναγκάζω και intrare = εισέρχομαι) και το χρησιμοποιεί ως θεολογική κάλυψη για να κατασφάζει όλους τους Δοκητιανούς – Δονατιστές της Βορείου Αφρικής που έπεσαν μέσα στην ακτίνα δράσεώς του, αφού προηγουμένως δεν κατάφερε να τους πείσει να εισέλθουν στην δική του αντίληψη χριστιανικής πίστεως. Από τότε και μετά το «cogito intrare», του Αυγουστίνου, έχει μείνει παροιμιώδες.
Παύλου Α΄ Πρός Κορινθίους 5: 5: «παραδούναι τον τοιούτον τω σατανά εις όλεθρον της σαρκός, ίνα το πνεύμα σωθή εν τη ημέρα του Κυρίου Ιησού.» (όπως έκανε και ο Ιερώνυμος).
Δανιήλ 3: 1-7.
Δανιήλ 3: 29.
Ξανά, ομιλών για τους αιρετικούς, ο Αυγουστίνος λέγει:
«Ας πλακώσει ο θάνατος επάνω τους, και άσε τους να πάνε κάτω γρήγορα στην κόλαση· όπως ο Δαθάν και ο Αβειρών, οι συγγραφείς ενός ασεβούς σχίσματος.». ―[Επιστολές του Αυγουστίνου, σελίδες 395-420.].
Περί της θεολογικής δικαιώσεως του Αυγουστίνου διά των παθημάτων των Δαθάν και Αβειρών μελετείσετε και πάλι την «Αγίαν Γραφήν»: Αριθμοί, κεφάλαια 16, 26, Δευτερονόμιον 11, Ψαλμός 105: 17, Σοφία Σειράχ 55: 18, Δ΄ Μακκαβαίων 2: 17.
Αυτές ήταν οι διδαχές σύμφωνα με τις οποίες το κάψιμο των αιρετικών άρχισε αμέσως μετά και συνεχίστηκε κατά διαστήματα μέχρι τον δωδέκατο αιώνα, όταν πλέον οργανώθηκε σε σύστημα, και συνεχίστηκε εκτεταμένα σ’ όλο τον Χριστιανικό κόσμο για πεντακόσια περίπου επί πλέον χρόνια.
Στην Επιστολή 104, προς τον Νεστόριον στην Κωνσταντινούπολη, (περίπου +390-451, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τα έτη +428-431) ο Αυγουστίνος γράφει:
«Μήπως κατά τύχη έχεις ακούσει για μια αναφορά, η οποία είναι ακόμα άγνωστη σε μας, ότι δηλαδή ο αδελφός μου Πασσίδιος έχει αποκτήσει εξουσία για να διαπράττει πράξεις μεγαλύτερης σκληρότητας εναντίον των πολιτών σου, τους οποίους ―συγγνώμη γι’ αυτό που θα πω― αυτός αγαπά κατά τέτοιο τρόπο που πιθανότατα ευνοεί την ευτυχία τους περισσότερο από ό,τι κάνεις εσύ; Διότι το γράμμα σου δείχνει ότι αντελήφθης κάτι τέτοιο, όταν μου ζητάς να φέρεις μπροστά στα μάτια μου “την όψη που παρουσίαζε μια πόλη από την οποία άνθρωποι καταδικασμένοι στα βασανιστήρια εσύροντο σ’ αυτά,” και “να αναλογισθώ τους θρήνους μανάδων και γυναικών συζύγων, γιων και πατεράδων, την καταισχύνη που αισθανόταν εκείνοι που τυχόν επέστρεφαν, και αφήνονταν ελεύθεροι, πραγματικά, αλλά έχοντας υποστεί τα βασανιστήρια, και [ακόμα να αναλογισθώ] τη λύπη και τον στεναγμό που η θέα των πληγών και των σημαδιών τους πρέπει να ανανέωνε.”» ―[Επιστολές του Αυγουστίνου, τόμος 2, σελίδα 64.]
Ιδού λοιπόν αγαπητοί αναγνώστες τι γράφει εδώ ο «Ιερός» Αυγουστίνος, ο μέγας πατέρας και φωστήρας της χριστιανικής πίστεως και εκκλησίας! Τί σχόλια έχετε να κάνετε; Κρίνετε μόνοι σας.
Ξανά: Στην επιστολή 133, (412 Κ. Ε.,) προς Μαρκελλίνον, λέγει:
«Πραγματοποίησε, Χριστιανέ δικαστή, το καθήκον ενός φιλόστοργου πατέρα. Ας μετριαστεί η αγανάκτησή σου εναντίον των εγκλημάτων τους από ανθρωπιστικές σκέψεις. Μην εξωθείσαι από την θηριωδία των αμαρτωλών πράξεών τους, για να ικανοποιήσεις το πάθος της εκδίκησης, αλλά μάλλον να συγκινείσαι από τα τραύματα που αυτές οι πράξεις έχουν επιφέρει στις ίδιες τις ψυχές τους, και να εξασκείς την επιθυμία να τους θεραπεύσεις. Μην χάσεις τώρα αυτή την πατρική φροντίδα την οποία διατήρησες όταν ασκούσες την ανάκριση, που όταν την έκανες αποσπούσε μαρτυρίες τέτοιων φρικιαστικών εγκλημάτων, χωρίς να τους ξαπλώνεις στο στρεβλωτήριο, χωρίς να αυλακώνεις τις σάρκες τους με τα σιδερένια νύχια, χωρίς να τους προκαλείς εγκαύματα με φωτιές, αλλά με το να τους δέρνεις με ραβδιά ―μια μέθοδος σωφρονισμού που χρησιμοποιείται από διευθυντές σχολίων, και από τους ίδιους τους γονείς όταν συμμορφώνουν τα παιδιά, και συχνά επίσης από επισκόπους, στις καταδικαστικές αποφάσεις εκδοθείσες υπ’ αυτών.
Είναι γενικώς αναγκαίο να χρησιμοποιείς περισσότερη σκληρότητα όταν κάνεις ανάκριση (εξέταση), έτσι ώστε όταν το έγκλημα έλθει στο φως, να υπάρχει χώρος για να επιδεικνύεις επιείκεια. ―[Στην ίδια Επιστολή, σελίδα 170.]...
Μην καλείς το εκτελεστή δήμιο τώρα, όταν πλέον το έγκλημα έχει ανακαλυφθεί, αφού απέφυγες να καλέσεις μέσα τον βασανιστή κατά τον χρόνο που το ανακάλυπτες.» ―[Στην ίδια Επιστολή.]...
Εδώ ο Αυγουστίνος παρότρυνε επιείκεια σε μια ειδική περίπτωση. Αν σ’ αυτή την περίπτωση το άτομο στο οποίο απευθυνόταν, στον δικαστή ή τον ανακριτή δηλαδή, απείχε από «το να καλέσει τον βασανιστή,» δεν υπήρχε άραγε εκεί βασανιστής καθ’ όλα έτοιμος για να τον καλέσει μέσα αν υποτεθείσθω σκεφτούμε ότι οι επείγουσες ανάγκες της περίπτωσης το απαιτούσαν;
Κλπ., κλπ., κλπ....
[ Μια παρένθεση: Ήδη την εποχή του επίσκοπου Λυώνος Ειρηναίου (π. +125-203) υπήρχαν άνω των 100 διαφορετικών Χριστιανισμών και όχι ένας όπως ψευδώς ισχυρίζονται οι Χριστιανοί διά την προ-κωνσταντίνια εκκλησία ή τον Χριστιανισμό των τριών πρώτων αιώνων όπως λέγουν! Βλέπε ακόμα και Α΄ Πρός Κορινθίους 1: 10-13. Τότε ο Ειρηναίος (+180-185) έγραψε το βιβλίο «Κατά των Αιρέσεων», στο οποίο ονομάζει όλους τους άλλους «αιρετικούς» ενώ όσους πίστευαν σαν κι’ αυτόν τους ονόμασε «ορθοδόξους». Τότε εμφανίζεται διά πρώτη φορά ο όρος «ορθόδοξος» και τα τέσσερα κανονικά ευαγγέλια με τους τίτλους που φέρουν! Ο Ειρηναίος επιτίθεται με μανία κατά των αιρετικών και μεταξύ άλλων τους αποκαλεί «όργανα του διαβόλου». Την εποχή εκείνη βεβαίως οι ορθόδοξοι όπως και όλοι οι Χριστιανοί ήταν ελάχιστοι και δεν είχαν καμία κοσμική δύναμη· συνεπώς δεν μπορούσαν να εξοντώσουν τους αιρετικούς των. Αλλιώς και οι αιρετικοί εκείνοι θα είχαν την τύχη η οποία επιφυλάχθηκε για όλους τους αιρετικούς από τον Κωνσταντίνο και μετά!]
Δρ Ιωάννης Νεοκλής Φιλάδελφος Μ. Ρούσσος
(Συνεχίζεται...)
